نقش آزمایشگاه در رشد خلاقیت دانش آموزان

اهمیت نقش آزمایشگاه در رشد خلاقیت دانش آموزان

آزمایشگاه مدارس می تواند جایگاهی بسیار تأ ثیر گذار در امر آ موزش داشته باشد، مشروط بر آن که توجه کافی به آن بشود و امکانات خوبی مثل وسایل ابزار، مواد، فضای مناسب و کادر مجرب و آموزش دیده در اختیار داشته باشد. در این صورت، به طور حتم اثر آزمایشگاه را در امر آموزش به خوبی خواهیم دید.

به نظر می رسد، بهتر آن است که از همان دوره ی ابتدایی به آزمایشگاه بهای لازم داده شود و با تأمین امکاناتی متناسب با سن دانش آموزان، بستر و زمینه ی مناسب برای روشن شدن ذهن کودکان،شکوفایی استعداد های آنان و تقویت جرٱت برای دست زدن به خلاقیت و ابتکار فراهم شود.

بی توجهی به امر آزمایش، صدمات بزرگی به آموزش میزند، بنابراین ضروری است وزارت آموزش و پرورش از میان کارکنان خود افراد علاقه مند را انتخاب کند و با ارائه دوره های آ موزشی خاص،افرادی مجرب و متخصص در امر آزمایشگاه تربیت نماید و به این متصدیان کار شناس، از نظر معنوی و مادی توجه ویژه مبذول شود.هم چنین با اختصاص بود جه لازم، مدارس را به امکانات مناسب آزمایشگاهی مجهز کند و آزمایش را به عنوان یک درس در برنامه های آموزشی و کلاسی دانش آموزان لازم ا لاجرا سازد. تا بدین ترتیب شاید یکی از رکن های اصلی آموزش، یعنی آزمایش و تجربه ی عملی، جایی بگیرد و زمینه ی رشد و شکوفایی ذهنی و خلاقیت دانش آموزان را فراهم آورد. امیدواریم بانگاهی دوباره به امر آزمایش و جایگاه آزمایشگاه در برنامه های کلان آموزشی کشور، دانش آموزان از رخوت و کسالت معلم محوری و یاد گیری صرفأ نظری در کلاس درس رهایی یافته، به محیط عملو تلاش دانش آموز محور در کار های عملی و تجربی آزمایشگاه هدایت شوند،

چرا که آزمایش:

1– دانش آموزان را از حالت ذهنی خارج کرده، یادگیری را ملموس و عینی می کند.

2 – موجب برانگیختن حس کنجکاوی و تفکر خلاق می شود.

3 – اثر خستگی جسمی و ذهنی دانش آموزان را کاهش می دهد.

4– توانایی اندیشیدن و استدلال را در دانش آموزان افزایش می دهد.

سوال اصلی

تاثیر نقش آزمایشگاه در رشد خلاقیت دانش آموزان چه اندازه است؟

سوالات فرعی

هدف از تدریس دروس علوم به صورت عملی در آزمایشگاه چیست؟

آیا تجهیز آزمایشگاه مدارس در پرورش خلاقیت دانش اموزان موثر است؟

آیا آزمایشگاه نقش کمک درسی و تقویتی را ایفا می‌کند و این فرصت را به بچه‌ها می‌دهد تا ماهیت علوم تجربی را فراگیرند؟

اجرای تدریس مفاهیم علوم تجربی به صورت عملی در آزمایشگاه

یکی از اهداف آزمایشگاه،درک نکات درسی و توضیح و تکمیل مفاهیم آن‏هاست.یعنی آزمایشگاه نقش کمک درسی و تقویتی را ایفا می‏ کند.

درس علوم تجربی، درس یادگیری عملی مفاهیم و تجربه آنها برای زندگی بهتر است. بنابراین بخش تئوری باید به گونه ای با بخش عملی آمیخته شود که هم قوه ی جستجو گری را در دانش آموزان شکوفا نماید و هم دانستن و کشف مجهولات را برای آنها نشاط آور سازد و هم آنچه را برای زندگی در دنیای امروز و فردا به آن نیازمندند به آنها بیاموزد.آموزش فعال و پویای درس علوم فرد را قادر می سازد راه حل مسائل و کشف مجهولات را بیابد که این آموختن برای زیستن است.

در این روش ابتدا مفاهیم هر درس به طور کامل بیان می شود و سپس دانش آموزان هر کلاس در گروههای مختلف سه یا چهار نفره با بنیه ی علمی متفاوت سازمان دهی می شوند، سوالات مطرح می شود و گروهها به صورت مشورتی با هم پاسخ می دهند. به طور کلی اطلاعات بین دانش آموزان مبادله شده و سپس ازمایش توسط هر گروه انجام و گزارش کار در برگه ای توسط سرگروه ثبت می شود و نمره ارزشیابی هر گزارش برای کل گروه ثبت می شود. با انجام آزمایش ها به صورت گروهی، اعتماد به نفس دانش آموزان تقویت شده و درک مفاهیم دروس عمیق تر می گردد.در حین انجام آزمایش به صورت گروهی و توسط اعضای گروه،رغبت بیشتری جهت یادگیری درس علوم در دانش اموزان ایجاد می شود و درفضای کلاس نیز نشاط بیشتری نسبت به زمان تدریس تئوری مفاهیم وجود دارد.

در آزمایشگاه علوم دانش آموزان هر گروه زیر نظر سرگروه و البته تحت نظارت دبیر فعالیت های داخل (انجام آزمایش) یا خارج آزمایشگاه (ساخت وسایل ساده علوم) را بر عهده می گیرند و هدف اصلی در هر گروه انجام دادن آزمایش ها وفعالیت ها به صورت گروهی است نه به صورت انفرادی.

همچنین هر گروه پوشه جداگانه ای جهت نگه داری گزارش کار آزمایشگاه و ثبت اطلاعات جمع آوری شده از راه های مختلفی از قبیل تحقیق و پرسش از دیگران، تماشای فیلم کوتاهی از یک آزمایش و یا تجربه علمی کسب شده توسط خود گروه پیرامون آزمایش های درس علوم دارد. و در نهایت از طریق بازبینی همین پوشه کار نمره عملی مربوط به درس علوم برای گروه مربوطه لحاظ می شود.

مقایسه با شاخص

از مقایسه نتیجه تدریس مفاهیم توام با انجام آزمایش در آزمایشگاه با کلاس هایی که صرفا تئوری هستند به این برداشت رسیدم که:

هنگامی که دانش آموز یادگیری را به روش آزمایشگاهی تجربه می کند، می تواند اشیاء را لمس کند، ببیند، به صدا گوش دهد و درک عمیق تری از مسائل بدست آورد.

- هنگامیکه معلم و دانش آموز به روش آزمایشگاهی در کنار هم کار می کنند حس تعاون و مشارکت در میان آنها تقویت می شود.

- روش آزمایشگاهی سبب رشد و گسترش مهارتهایی می شود که در مجموع دانش آموزان را به سوی مطالعه و تحقیق بیشتر سوق می دهد.

- استفاده ازآزمایشگاه ها می تواند ضمن بالا بردن کیفیت آموزش ویاد گیری،یک عامل بسیار تحریک کننده در فعالیت آموزشی باشد.

- آزمایشگاه و استفاده از آن در تدریس می تواند برای حس کنجکاوی وتقویت نیروی اکتشاف واختراع و تفکر دانش آموزان واعتماد به نفس و رضایت خاطر آنها باشد.

- استفاده از آزمایشگاه وآزمایش کردن به هنگام تدریس فعالیت آموزشی ویادگیری را جالب توجه وشیرین می نماید و در نتیجه دانش آموزان خسته وبی حوصله نمی شوند.

در نهایت با تدریس مفاهیم در کنار انجام ازمایش ها به صورت عملی، پیشرفت قابل ملاحظه ای را درمورد دانش اموزان کلاسم در درس علوم شاهد بودم.

تجزیه و تحلیل

مقا یسه نتایج در مورد تدریس تئوری با تدریس عملی موید این مطلب است که:

انجام آزمایش به دانش آموز کمک می‌کند تا مهارت‌های مورد نیاز یک دانشمند را کسب کند.

این مهارت‌ها عبارتند از: برنامه‌ریزی، مشاهده دقیق، اندازه‌گیری، ثبت دقیق و درست اطلاعات، نمایش شفاف و به دور از اغراق اطلاعات، ارائه صحیح نتایج و یافتن ارتباط منطقی بین متغیرها.

انجام آزمایش سبب می شود تا دانش آموزان حقایق و مفاهیم علمی را بهتر درک نمایند.

3 - انجام آزمایش سبب فعال شدن یادگیری شده و دانش آموزان را وادار می کند تا درباره اهداف آزمایش فکر کنند.

بنابراین با اجرای آزمایش، به جای اینکه دانش‌آموزان در مقابل بارش یک طرفه اطلاعات از طرف معلم تسلیم شوند، به طور فعال در مبادله اطلاعات و تجربه با معلم شریک می شوند.

4- انجام آزمایش سبب واقعی تر جلوه دادن حقایق علمی می شود.

5 - انجام آزمایش به دروس علوم تجربی هیجان و علاقه بیشتری می بخشد.

6- انجام آزمایش سبب رشد مهارتهای مورد نظر برنامه درسی و اهداف آموزشی نظیر: گسترش ارتباطهای علمی، رشد سواد علمی و توانایی استفاده از فناوریهای اطلاعات و ارتباطات می شود.

نتیجه گیری

دانش آموزان از طریق فعالیت های گوناگون می توانند علم آموزی کنند. انتخاب هر نوع فعالیتی هم بستگی به آن دارد که هدف چه باشد پس فعالیت را نه برای خود فعالیت بلکه برای دست یابی به فهم بیشتر و علاقه زیاتر یا ارج نهادن انجام دهیم. هر فعالیت باید اصول علمی را واضح تر و جالب تر سازد و به شاگردان این امکان را بدهد که علاوه بر مغزها دست ها ی خود را نیز به کار گیرند.

موانع در سر راه کلاسهای علمی و عملی بسیار زیاد است و رفع موانع نیازمند همت دوجانبه دانش آموزان و مسئولین آموزشی است.

به امید اینکه گامهای اساسی در جهت ایجاد تقویت مهارت های عملی در دانش آموزان برداشته شود.

مشکلات اجرای طرح

بیشتر معلمان به اهمیت استفاده از فعالیتهای آزمایشگاهی در آموزش اثر بخش فیزیک واقفند و معتقدند که باید در آموزش علوم از فعالیتهای آزمایشگاهی مناسب استفاده شود؛ اما در بیشتر مواقع این امر محقق نمی شود.

موانع متعددی وجود دارند که باعث می شود تا معلمان نتوانند به راحتی از فعالیتهای آزمایشگاهی در آموزش استفاده نمایند.

مهمترین این عوامل مزاحم عبارتند از:

- کمبود امکانات، ابزار و وسایل آزمایشگاهی

- کمبود زمان جهت تدریس توام با انجام ازمایش

- توجه کمتر به نمره آزمایشگاهی در ارزشیابی پایانی و آزمونهای سراسری که منجر به کاهش انگیزه از سوی دانش اموز و دبیر می گردد.

- تعداد زیاد دانش اموزان که منجر به بی نظمی در ساعات ازمایشگاه می گردد.

- نا کافی بودن فضای آزمایشگاه

- عدم حضور نیروهای متخصص و کارآمد جهت انجام یکسری ازمایش ها

راهکارها

- اختصاص فضای کافی جهت ازما یشگاه مدارس

- تجهیز ازمایشگاه های مدارس

- اختصاص متصدیان و کارشناسان دارای تخصص و مدارک تحصیلی مرتبط با کار در ازمایشکاه

پیشنهادات

- دوره های کار اموزی جهت افزایش توانمندی های دبیران در انجام ازمایش های کتب درسی برگزار شود.

- ترتیبی اتخاذ شود تا در شیوه‌های ارزشیابی مستمر، فعالیت‌های آزمایشگاهی نیز منظور گردد.

- ساعات اختصاصی جهت ازمایشگاه دروس منظور شود.