اهمیت تکنولوژی آموزشی در تعلیم و تربیت

عنوان کاربرد تکنولوژی در تعلیم و تربیت و آموزش شامل هرگونه وسایل ممکن و اطلاعاتی می شود که می تواند در تعلیم و تربیت مورد استفاده قرار گیرد.این موضوع با وسایل و لوازم مورد استفاده در تعلیم و تربیت و آموزش ازقبیل تلویزیون،آزمایشگاه های زبان و انواع رسانه های طراحی شده سروکار دارد. به عبارت دیگر کاربرد تکنولوژی در تعلیم و تربیت اساسا همان مفهوم عامیانه تکنولوژی آموزشی یعنی استفاده از وسایل سمعی بصری،مانیتورها و صفحه کلید رایانه است.حوزه عمومی وسایل سمعی بصری خود شامل دو قسمت قابل تفکیک است:یکی سخت افزار و دیگری نرم افزار. قسمت سخت افزار با تجهیزات فیزیکی و واقعی سروکار دارد،از قبیل پروژکتور اورهد، پروژکتور اسلاید،ضبط صوت، تلویزیون و غیره. قسمت نرم افزار شامل اقلام متعددی است که در رابطه با تجهیزات و دستگاه های مذکور مورد استفاده قرار می گیرد،مانند طلقهای شفاف اورهد، اسلاید، نوارهای شنیداری، نوارهای ویدئویی و غیره. به طور آشکار،کاربرد تکنولوِژی در تعلیم و تربیت یکی ازجنبه های مهم تکنولوژی است.نقش عمده تکنولوژی آموزشی کمک به بهبود کارایی کلی فرایند تدریس و یادگیری است.در تعلیم و تربیت این کارایی بهبود یافته و به طریق گوناگون می تواند ظاهر شود. به عنوان مثال: 1- افزایش کیفیت یادگیری،یا میزان تسلط بر آن. 2- کاهش مدت زمان مورد استفاده یادگیرندگان جهت دسترسی به اهداف مورد نظر 3- افزایش کارایی معلمان برحسب تعداد یادگیرندگان که به آنها آموزش داده می شود، بدون کاهش کیفیت یادگیری 4- کاهش هزینه ها، بدون اینکه برکیفیت تأثیر بگذارد 5- افزایش استقلال یادگیرندگان و انعطاف امکانات آموزشی (احدیان و همکاران1380).

به عبارت دیگر طی سالهای اخیر توجه بسیار به بهره گیری از تکنولوژیهای نوین در کلاس درس شده است.تغییرات سریع تکنولوژی در فرایند یاددهی- یادگیری موجب تحولات وسیع شده و هدف آن بهبود کیفیت آموزشی در مدارس بوده است، تکنولوژیهای جدید با فراهم آوردن فرصتهای مناسب در جهت استعدادها و علایق شخصی دانش آموزان به بهبود نظام آموزشی مدارس کمک شایانی می کنند (بایلر و ریتچی، 2002). مطالعات نشان می دهند که بهره گیری از تکنولوژیهای روز (مثل رایانه و شبکه جهانی) در کلاسهای درس این امکان را به دانش آموزان می دهد که با سرعت بیشتر و عملکرد بهتر بیاموزند(مهمت، 2004). و احساس رضایت بیشتر از حضور در کلاس درس داشته باشند (میلکن و بامز، 2002).

امروزه صاحنظران و اندیشمندان جهان بر نقش مهم و تعین کننده فناوری آموزشی و تکنولوژی آموزشی در فرایند یاددهی – یادگیری تأکید می کنند و بر این باورند که میزان بهره گیری و استفاده مطلوب و به جای معلمان و دبیران از تکنولوژی آموزشی در ارتقای کیفیت آموزشی تأثیرات سازنده ای خواهد داشت. از تأثیرات تکنولوژی آموزشی می توان به اثرات مثبت بر افزایش زمان و کیفیت یادگیری، ایجاد حس پرسشگری،کسب مهارتهای لازم برای زندگی اشاره کرد (توضیح. 1385). همچنین می توان به اثرات مثبت بر کارکرد و بازده دانش آموزان در کلیه ی موضوعات درسی و امیدواری آنان به آینده ی تحصیلی خود، تأثیر نقش و کارکرد های آموزگار، نحوه ی گروه بندی دانش آموزان، توسعه ی رویکرد دانش آموز محوری، افزایش تعامل بین معلم و شاگردان، استمرار در کاربرد فناوری، علاقه مندی نوآموزان به فرایند تحصیل، بالا رفتن اتکاء به نفس در یادگیری، استفاده از امکانات ارتباط از راه دور به صورت بر خط همکاری و مشارکت و همیاری و رفاقت و هم زیستی بیشتر نیز اشاره کرد)کابلی و پور اسکندری. 1385.(

تکنولوژی آموزشی توانایی بالقوه ای در بهبود فرایند یاددهی- یادگیری دارد که می توان از آن جمله به موارد زیر اشاره کرد: انفرادی کردن آموزش،بهبود کیفیت تدریس،مقابله با مشکلات آموزش جمعی،ایجاد فرصتهای برابر آموزشی،فراهم ساختن آموزش مستمر،تقویت نقش معلم،تأکید بر جنبه های انسانی آموزش(عطاران،1381).

بر اساس تجربیات حاصل از بکارگیری دستاوردهای تکنولوژی آموزشی درگذشته و حال و طبق اطلاعاتی که از محققان،صاحبنظران و افراد متخصص دراین رشته از علوم عملی بدست آمده است فواید کاربرد تکنولوژی آموزشی مطرح شده است.

احدیان (1387) نقش تکنولوژیهای آموزشی را در یادگیری این گونه بیان می کند که:

1- تکنولوژیها اساس قابل لمسی را برای تفکر و ایجاد مفاهیم به وجود می آورند.

2- توجه و علاقه فراگیران را جلب می کنند.

3- یادگیری را سریعتر، مؤثرتر و پایدار تر می کنند.

4- تجارب واقعی، عینی و حقیقی را در اختیار فراگیران قرار می دهند.

5- موقعیت هایی را در اختیار قرار می دهند که کسب آنها از راههای دیگر امکان پذیر نیست.برخی از این موقعیتها به شرح زیر می باشد:

الف) جریانات و رویدادهایی که به علت کندی حرکت و پیدایش مطالعه جزئیات آنها امکان پذیر نیست مثل فیلمبرداری و نمایش باز شدن گل با استفاده از تکنیک فیلمبرداری.

ب) جریانات و رویدادهایی که به علت سرعت حرکت و پیدایش مطالعه آنها با دشواری صورت می گیرد نظیر بال زدن حشرات و پرندگان با استفاده از تکنیک فیلمبرداری سریع.

ج) آن چه به دلیل حجم زیاد و یا سنگینی وزن و یا عدم قابلیت انتقال به کلاس مقدور نیست. مثل تأسیسات پالایشگاهها، کارخانه، ماشین های بزرگ و...

د) آن چه به دلیل کمی حجم و کوچکی اندازه، مطالعه جزئیات آن بدون چشم مسلح امکان پذیر نیست مانند میکروبها و ذرات ریز ذره بینی.

ه) آنچه به دلیل بعد مکان و زمان قابل دسترس نیست، نظیر نحوه تشکیل جلسات سازمان ملل و یا زندگی ایرانیان در اعصار گذشته.

و) آنچه به طور کلی در شرایط عادی دسترسی به آن مشکل و تاحدی غیر ممکن است. مثل بررسی ساختمان اندامهای داخلی بدن و جریان خون در رگها.

در مورد تأثیر و اهمیت تکنولوژی آموزشی در زمینه های گوناگون آموزشی می توان به تحقیقی که در سال 1994 در آمریکا در زمینه کاربرد تکنولوژیهای آموزشی انجام گرفت اشاره کرد.نتایج این تحقیق نشان داد:

الف- تکنولوژی آموزشی اثرات مثبت و قابل ملاحظه ای برکارکرد و بازده دانش آموزان در کلیه موضوعات درسی و در همه سطوح تحصیلی در کلاسهای درس دانش آموزان داشته است.

ب- کاربرد تکنولوژی آموزشی در امیدواری فراگیران نسبت به آینده تحصیلی خود مؤثر بوده است.

پ- تعداد دانش آموزان،کارایی طراحی آموزشی،تأثیر نقش و کارکردهای آموزگار،نحوه ی گروه بندی فراگیران،میزان اثر بخشی آموخته ها و کیفیت درک فراگیران،به کاربرد عوامل فناورانه در سر کلاس درس بستگی داشته است.

ت- فناوری سبب توسعه ی رویکرد دانش آموز محوری می شود و همکاری بیشتری را در امر یاد گیری ایجاب می کند.همچنین باعث تعامل بیشتر بین معلم و دانش آموز می شود.

ث- تغییرات ایجاد شده در طی یک دوره به یکباره احساس نمی شوند بلکه برای نتیجه دادن به استمرار در کاربرد تکنولوژی در فرایند آموزش یادگیری نیازمندند.

ج- تصویرهای ویدیویی تعاملی،به ویژه در صحنه آموزش مهارتها و مفاهیم مشکل و پیچیده ای که به صورت مجرد هستند حائز اهمیتند و اثرات مثبتی بر این نوع یادگیری دارند.

چ- استفاده از امکانات ارتباط از راه دور به صورت برخط برای کارهای تیمی و گروهی درسرتاسرکشور نشان داد،کاربرد تکنولوژی در مهارتهای تحصیلی موجب افزایش کار گروهی است.

ح- فراگیران، در شرایطی که از شبکه های رایانه ای استفاده می کنند،همکاری همیاری و مشارکت بیشتری در مورد یادگیری با یکدیگر دارند(دنیاروند،1385).

رشد روز افزون دانش٬ همراه با رشد فناوری٬ به خصوص در زمینه ی اطلاعات و ارتباطات٬ به طور دائم فرآیندهای تدریس و یادگیری را در برون و درون مدرسه و کلاسهای درس٬ تحت تأثیر قرار می دهد. فناوری٬ زمینه را برای یادگیری مادام العمر فراهم می کند و همه ی افراد با توجه به نیازها و تواناییهای خود می توانند٬ با دسترسی به فناوری مناسب٬ به یادگیری بپردازند. معلمان نیز باید با استفاده از فناوری های گوناگون٬ شیوه های تدریس و یادگیری به روش سنتی را تغییر دهند و دگرگون کنند و با این تغییر٬ در پیشرفت علوم و اثر بخشی آن بکوشند.پیشرفت فناوری های ارتباطی و افزایش امکان دسترسی افراد به فناوری اطلاعات کمک خواهد کرد که آموزش در مدارس٬ با آموزش در دیگر مؤسسات یکپارچه شود. در این وضعیت٬ مرز میان هر سازمان با سازمانهای همکار و سازمانهای خارج از کشور٬ کمرنگ خواهد شد؛ به ویژه اینکه روند توسعه ی فناوری٬ دیوار بین مدرسه٬ منزل و جامعه را از میان برمی دارد(زمانی٬ 1384).

استفاده از فناوری های آموزشی در تدریس و یادگیری٬ باعث خارج شدن کلاس از حالت یکنواختی٬ فعال شدن دانش آموزان٬ بروز خلاقیت و نوآوری و تسریع در امر یادگیری فراگیران می شود(پیری،1382).

فناوری با ارائه ی مجموعه ی متنوعی از شیوه های آموزش و یادگیری٬ دانش آموزان را برای کسب آگاهی در زمینه ی مورد علاقه شان تشویق می کند و یادگیری معنی دار را میسر می سازد. مربیان و متخصصان٬ قاطعانه اظهار می کنند٬ فناوری های آموزشی٬ از جمله ابزارها٬ وسایل و رسانه های آموزشی٬ قابلیت بالایی در آموزش و یادگیری دارند و نقش معلم٬ در حال حاضر٬ با آنچه که به صورت سنتی در کلاس ها ایفا می شد٬ کاملا" فرق کرده است (تاپلیال،2000). استفاده از فناوری در فرایند تدریس و یادگیری نقش بسیار مهمی دارد. استفاده از فناوری در حین آموزش باعث می شود٬ حواس بیشتری از دانش آموزان به کار بیفتد و یادگیری بهتر صورت گیرد. تحقیقات دانشمندان علوم تربیتی این حقیقت را روشن کرده است که کودک در دوران اولیه ی زندگی٬ بیشتر آموخته های خود را از طریق حواس پنج گانه فرا می گیرد و به مجموعه ای از تصورات ذهنی دست می یابد. سپس این تصورات را به مفاهیم مجرد و پیچیده تر تبدیل می کند. این حقیقت ما را متوجه ی دو مطلب اساسی می کند:

1- برای آموزش در مراحل ابتدایی تحصیل٬ باید از حواس پنج گانه استفاده کرد؛ زیرا درصد یادگیری در این دوره٬ با بهره گیری از تصورات محسوس و ملموس٬ بسیار بالا است. دقت در انتخاب وسیله ی آموزشی که به طور همزمان چند حس از حواس فراگیران را در حین آموزش به کار گیرد٬ یادگیری را عمیق تر و بهتر می کند(گودرزی٬ 1371).

2- معلمان باید بدانند٬ فناوری چه چیزهایی را می تواند برای تدریس آنها و یادگیری دانش آموزان عرضه کند. در این خصوص گیبسون (1997) می گوید: یک روش مناسب و مفید برای صحبت کردن درباره ی آنچه فناوری می تواند عرضه کند٬ آگاهی از قابلیت ها و توانایی های آن است. همان طور که اشاره شد٬ فناوری قابلیت های فراوانی دارد که والاس (2003) قابلیت های فناوری برای یادگیری فراگیران را اینگونه بیان می کند:

فناوری در یادگیری می تواند٬ برای فراگیران فرصتهایی را فراهم کند تا در فرایند یادگیری معنی دار درگیر شوند و مشارکت کنند. این فرصت ها به چهار دسته تقسیم می شوند:

1- بازنمایی و عرضه ی مطالب: ارائه ی ایده ها٬ فعالیت ها و فرایندهایی که بدون فناوری دشوار یا غیر ممکن هستند٬ به وسیله ی فناوری امکانپذیر می شود. برای مثال فناوری می تواند٬ از طریق شبیه سازی٬ فرایندهایی که برای آموزش به زمان و مکان نیاز دارند را به راحتی و در کوتاه ترین زمان در کلاس ارائه دهد. یا اینکه در آزمایشگاه می توان٬ از رایانه برای ثبت تغییرات درجه حرارت یا دیگر متغیرها استفاده کرد. اگرچه می توان بدون رایانه نیز چنین کاری را انجام داد٬ ولی غالبا" در نتایج آن اختلاف نظرهایی به وجود می آید و علاوه بر آن زمان بر نیز هست. کاوانااف (2002) در این خصوص می گوید:شواهد نشان می دهند٬ دانش آموزان مقدار زیادی از تجزیه و تحلیل های شبیه سازی شده را می آموزند؛ به ویژه هنگامی که با تجزیه و تحلیل های واقعی تلفیق می شوند.

2- دستیابی به اطلاعات: با استفاده از فناوری هایی مانند اینترنت٬ فراگیران می توانند به اطلاعاتی دسترسی پیدا کنند که قبلا" دسترسی به آنها در کلاس امکان نداشته است. دسترسی به اطلاعات به دو دلیل اهمیت دارد: اول اینکه مطالعه و بررسی مطالب و چیزهایی را که مورد علاقه و برانگیزنده ی دانش آموزان هستند٬ ممکن می سازد و دیگر اینکه محتوای مناسبی برای مدرسه هایی که منابع کم محتوا و ضعیفی را در اختیار دارند٬ و به متون قدیمی موجود در کتابها وابسته اند٬ فراهم می کند.

3- ایجاد دگرگونی: استفاده ازفناوری در فرایند یادگیری٬ تغییر بنیادی ایجاد کرده است. به کمک فناوری٬ فراگیران می توانند فرایند یادگیری خود را تسهیل کنند و بدون توجه به محدودیت های زمانی و مکانی٬ به یادگیری بپردازند. هم اکنون شیوه های صحیح و کارآمد آموزش و یادگیری علوم٬ به ویژه انجام آزمایش ها و جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها٬ نقش اندکی در کلاس های علوم بازی می کنند زیرا به زمان نیاز دارند. فناوری٬ با سرعت بخشیدن به زمان و ماشینی کردن تجزیه و تحلیل داده ها٬ امکان درگیر شدن فراگیران را در این فرایندها فراهم می کند. فراگیران در چنین فضایی می توانند٬ آنچه را که دانشمندان و متخصصان انجام می دهند از جمله جمع آوری٬ تجزیه و تحلیل داده ها٬ آزمون فرضیه ها٬ طراحی آزمایش ها و نتیجه گیری انجام دهند؛ زیرا استفاده از ابزارها و فناوری ها٬ برخی از محدودیت ها را در محیط کلاس کاهش می دهد و از رشد و افزایش موانع برای انجام چنین کارهایی جلوگیری می کند.

4- تشریک مساعی: یکی از نخستین استفاده های فناوری در آموزش و یادگیری علوم٬ همکاری و مشارکت در فعالیتهای جمع آوری اطلاعات بوده است. با مشارکت در فعالیتهای گروهی و عملی که دانش آموزان برای یادگیری علوم انجام می دهند٬ تلاشی انسانی و جمعی برای مفهوم سازی و یادگیری معنی دار صورت می گیرد. فراگیران با همکاری یکدیگر می توانند٬ به کمک فناوری٬ در ارتباط با موضوعی خاص٬ اطلاعات گسترده ای را جمع آوری و به کلاس عرضه کنند. معلم به کمک فراگیرین می تواند٬ اطلاعات را جمع بندی کند و نتیجه ی این تشریک مساعی را در اختیار کلاس قرار دهد (تاپلیال٬ 2000).